تبدیل پایان نامه به کتاب
عنوان کتاب:
نسب اطفال، مبانی فقهي و حقوقي
نویسنده:
الهه استادی
فهرست مطالب
فصل اول: طفل 11
اقسام اطفال 12
اطفال نامشروع 13
اطفال مشروع 16
اطفال ناشي از تلقيح مصنوعي 18
طفل ناشي از تفخيذ 21
شرايط تحقق نسب مشروع 22
تفاوت بين طفل مشروع و نامشروع 23
فصل دوم: عوامل پیدایش اطفال نامشروع 25
عوامل پيدايش اطفال نامشروع 26
عوامل اجتماعي 26
محيط اجتماعي 27
عامل اقتصادي 29
عامل قانوني 30
رسانه‌ها و وسايل ارتباط جمعي 30
عامل جنگ 31
علل فردي 33
علل فردي – رواني 33
عوامل فردي – جسماني 35
فصل سوم: نسب اطفال 39
تعريف نسب 40
ماهيت حقوقي نسب 40
اقسام نسب 42
نسب عام و خاص 42
نسب پدري و مادري اطفال نامشروع 42
ماهيت حقوقي نسب اطفال مشروع و نامشروع 47
نسب طفل ناشي از وطي به شبهه 47
نسب طفل ناشي از زنا 49
نسب طفل متولد از تقليح مصنوعي زن و مرد اجنبي 50
نسب اطفال نامشروع 52
اقرار به نسب نامشروع 52
شرايط اقرار به نسب در حقوق 55
شرايط اقرار به نسب در فقه امامیه 56
شهادت شهود 57
امارات 59
آزمايشات پزشكي 61
نفی ولد 62
اقسام نفی ولد 63
نفی ولد در صورت عدم تحقق اماره فراش 63
نفی ولد از طریق اثبات خلاف اماره فراش 63
دلایل نفی ولد 64
خصایص و حدود دعوای نفی ولد در حقوق ایران 67
عدم پذیرش دعوی نفی ولد پس از اقرار به ابوت 67
مرور زمان دعوی نفی ولد 69
اثبات خلاف اماره فراش (نفی ولد) در فقه امامیه 72
لعان در فقه 74
نفی ولد در مورد هویت طفل و نسب مادری 75
فصل چهارم: حقوق اطفال نامشروع 79
حقوق مدني اطفال نامشروع: 80
حقوق مدني غيرمالي اطفال نامشروع 80
حقوق مدني مالي اطفال نا مشروع 93
حقوق اجتماعي اطفال نامشروع 100
حق داشتن نام خانوادگي اطفال نامشروع 100
تابعيت اطفال نامشروع 101
اقامتگاه اطفال نامشروع 103
حقوق جزایی اطفال نامشروع 105
قصاص 105
دیه 107
ولی دم 108
عاقله 110
سقط جنین ولدزنا 111
فصل پنجم: محرومیت اطفال نامشروع 113
شرط طهارت مولد 114
مرجع تقلید 114
امام جماعت 115
شهادت 116
قضاوت 119
منابع 125
مقدمه
نظام خانواده در اکثر جوامع، یک نظام پذیرفته شده و حائز اهمیت می باشد که اعضای آن عبارتند از پدر و مادر و فرزندان که این فرزندان در نتیجه رابطه شرعی و قانونی بین زن و مرد به وجود آمده اند. اما علاوه بر این ممکن است فرزندانی نیز در نتیجه روابط جنسی غیرمشروع به وجود می آیند که برخورد جوامع نسبت به این مسئله مطابق عرف و مذهب جوامع متفاوت است و معمولا این اطفال نامشروع مورد نفرت خانواده و جامعه می باشند، در حالی که این کودکان در ایجاد و به دنیا آمدن خودشان هیچ نقشی نداشته اند و پدر و مادرشان آنها را در اثر یک رابطه غیرقانونی و غیرشرعی به وجود آوردهاند و سزای جنایت پدر و مادرشان را تحمل میکنند، در حالیکه در وقوع چنین عمل شنیع و زشتی کمترین دخالتی نداشته اند.
تردیدی نیست که تکون هر کودک، در اثر رابطه زن و مرد میسر است و اگر بین آنها ارتباط برقرار نشود، عادتا محال است بچه ای به دنیا بیاید. چنانکه مریم مقدس در جواب پیک خداوند سبحان که به او مژده عیسی را داد و گفت: ان الله یبشرک بکلمه منه اسمه المسیح عیسی بن مریم[1]. جواب داد: انی یکون لی ولد ولم یمسسنی بشر[2].
همچنانکه می دانیم رابطه بین زن و مرد که سبب ایجاد و به دنیا آمدن کودک می شود، یا مشروع است یا نامشروع، یا مردد بین آنها. رابطه مشروع بر دو قسم است: رابطه زوجیت زن و مرد و دیگری اعتقاد به زوجیت زن و مرد که همان وطی شبهه است و کودکان ناشی از این روابط نامشروع می باشند و از حقوق مشابه برخوردار خواهند بود.
رابطه غیرمشروع نیز دو قسم است: رابطه ای که منجر به زنا می شود یا رابطه ای که درآن زنا نیست بلکه در اثر تماس زن و مرد نامحرم، زن حامله می شود. مانند دختر و پسری که با هم نامزد هستند و قبل از اجرای عقد در اثر تفخیذ دختر باردار شده است. کودکانی که در نتیجه رابطه غیرمشروع به وجود آمده اند نامشروع تلقی می شوند رابطه مورد اختلاف نیز بر دو قسم است:
1- رابطه ای که به وسیله عقد نکاح از روی جهل به حکم یا موضوع (جهل حکمی یا موضوعی) بین شخص و یکی از محارم او اتفاق می افتد و فرزندانی از آنها متولد می شوند یا در اثر نزدیکی فردی با یکی از محارم سببی و نسبی خود، در مشروع بودن این کودکان اختلاف است.
2- کودکان ناشی از تلقیح مصنوعی در رحم زن از نطفه غیرشوهر که در مشروع بودن این کودکان هم اختلاف وجود دارد.
اما آنچه مورد بحث ما در این نوشته قرار می گیرد، بررسی وضع حقوق اطفال نامشروع است که در نتیجه زنا یا تماس زن و مرد نامحرم به وجود آمده اند و در مورد اطفال مشروع، بحثی مطرح نخواهد شد. درباره موارد اختلافی، اگر آنها را نامشروع بدانیم شامل بحث خواهند بود و در غیر این صورت به اطفال مشروع ملحق خواهند بود. در نتیجه منظور از اطفال خارج از نکاح که در این اثر ذکر گردیده است همان اطفال نامشروع خواهند بود نه همه اطفالی که در نتیجه روابط غیر ازدواج متولد می شوند.
در شرع مقدس اسلام درباره طفل نامشروع مباحث متعددی مطرح شده است. در علم اخلاق بحث می شود که غالبا اخلاق، رفتار و سکوک اطفال نامشروع پسندیده نمی باشد در علم کلام درباره آنها گفته می شود که اقتضای شقاوت دارند و در فقه از باب طهارت تا دیات، بطور پراکنده درباره آنها بحث مشود و در طهارت آمده که اگر کودک نامشروع به پدر منتسب نشود و مادرش هم کافر باشد، حکم به نجاست او داده می شود. در نماز نیز از شرائط امام جماعت این است که ولد زنا نباشد همچنین اینگونه افراد نمی تواند قاضی بشوند و ارث نمی برد و شهادتشان قابل قبول نخواهد بود.
بحث فرزندان نامشروع و خارج از نکاح، در اکثر ممالک دنیا به صورت یک مسئله و معضل حقوقی وجود داشته است و مراکز قانونگذاری تلاشهایی را در جهت یکسان نمودن حقوق اینگونه فرزندان با فرزندان مشروع انجام داده اند. در تعدادی از کشورها نیز تحولاتی در جهت روشن ساختن وضع حقوقی اطفالی که خارج از نکاح به وجود آمده اند انجام گرفته است و در بعضی از کشورها حقوق مساوی به این اطفال با اطفال مشروع داده شده که البته برخورد با این مسئله از کشوری به کشور دیگر، بر حسب فرهنگ و مذهب آنان متفاوت است. البته اکثر کشورهای اسلامی بر اساس احکام نورانی اسلام و نظرات فقهای عظام که فرزند نامشروع را منتسب به پدر نمی داند این مسئله را نپذیرفته اند.
هدف از نگارش این موضوع اولا: گردآوری اطلاعات مربوط به این موضوع در یک نوشته جامع است و ثانیا: روشن ساختن وضعیت حقوقی و نسب اینگونه اطفال است ثالثا: روشن شدن این مسئله حائز اهمیت که چرا اطفال نامشروع از حقوق مساوی با اطفال مشروع برخوردار نیستند و از برخی حقوق بسیار مهم همچون ارث محروم می باشند؟ قابل توجه است که در حقوق فعلی ایران، اینگونه اطفال از وضع حقوقی روشنی برخوردار نمی باشند.
در این باره سوالاتی مطرح است از جمله این که جایگاه قانونی اطفال نامشروع در حقوق ایران چگونه است و حقوق و تکالیفی مثل ولایت، حضانت، نفقه، ارث، تابعیت، اقامتگاه، نام خانوادگی و غیره در مورد این اطفال چگونه است و پدر عرفی و زیستی او چه نقشی در این باره دارد و رویه قضایی ایران و قانون در مورد حقوق اینگونه اطفال چگونه است؟
قابل ذکر است که فقهای معاصر در مورد حضانت، نفقه و سایر حقوق اطفال نامشروع، نسبت به پدر طبیعی شان، نظرات قابل توجهی مطرح کرده اند. همچنین رای وحدت رویه از هیات عمومی دیوان عالی کشور در مورد اینکه پدر طبیعی موظف به انجام کلیه تکالیف نسبت به اطفال نامشروع جز مسئله ارث می باشد، صادرگردیده است.
اطفال نامشروع در قوانین فعلی ایران از کلیه حقوق شناخته شده مدنی اطفال مشروع برخوردار نیستند و بعضی از حقوق مثل ارث بردن و قاضی شدن و شهادت دادن، امام جماعت شدن و مرجع تقلید شدن درباره آنها وجود ندارد. سایرحقوق و تکالیف این افراد مثل حضانت، نفقه و تربیت بر عهده پدر طبیعی می باشد که این امر از باب تسبیب و مسئولیت مدنی است رویه قضایی ایران نیز حقوق اطفال نامشروع را جز در چند مورد فوق الذکر همچون اطفال مشروع می داند.
با توجه به افزايش روزافزون جرايم ناشي از روابط نامشروع و تولد كودكان ناشي از اينگونه روابط بررسي همه جانبه اينگونه روابط و حقوق كودكان نامشروع از اهميت بسزايي برخوردار است، با توجه به اينكه اينگونه ارتباطات در كشورهاي خارجي و بالاخص غرب غيراخلاقي نبوده و بالتبع كودكان متولد شده نيز منسوب به مرد و زني خواهند بود كه از آنها متولد شده است. ولي در كشورهاي اسلامي و از جمله ايران تولد يك نوزاد بدون وجود علقه زوجيت بين زن و مرد غيرمشروع بوده و بالتبع فرزند متولد شده نامشروع تلقی می گردد، حقوق قانوني چنين فرزنداني تفاوت بسزايي با فرزندان مشروع خواهد داشت و در واقع مسأله اساسي ميزان حمايت از فرزندان نامشروع با توجه به فقه و قانون و نظم عمومي خواهد بود.
اهميت دادن عرف به ازدواج و شرايط آن به جهت اهميت نَسَب است كه از ديرباز مورد توجه تمدن بشري بوده است در دين اسلام نيز روايات متعددي در مورد مقدمات و آداب نكاح وجود دارد و اين ميتواند مويد اين نكته باشد كه نكاح به جهت ارتباط با نسل و نسب از اهميت زيادي برخوردار است ولي با تمام اين احوال اگر كسي رابطه نامشروعي برقرار كرد و از آن صاحب فرزند شد قانون مجازات سنگيني در آن مورد اجرا نمايد و يكي از آن موارد قطع نسب از پدر و مادر فرزند است.
مجازاتهايي را كه قانون و شرع براي فرزندان نامشروع معين نموده است. جنبههاي اجتماعي و فردي زندگي او را دربرميگيرد محدوديتهايي چون عدم نفوذ شهادت وي از امور اجتماعي و قوانينی چون نفي نسب از پدر و مادر و به تبع آن وضعيت ارث، نفقه و حضانت وي از امور فردي هستند كه در مورد فرزند نامشروع قابل ملاحظه و تأمل است و ما در اين مقوله وضعيت اين كودكان و كليه حقوق آنان را از ديدگاه فقه و حقوق بررسي خواهيم نمود.
[1]- آل عمران، آیه 45.
[2]- آل عمران، آیه 47.